Is handhaving altijd toegestaan bij bewezen overtredingen?

29-01-2025 - Lisa Marie Kes, Anita Nijboer

Stel u of uw bedrijf overtreedt de regels. Moet er dan altijd handhavend worden opgetreden? Of zijn er ook situaties waarbij toch niet handhavend mag worden opgetreden, ook al staat de overtreding vast?

Sinds jaar en dag bestaat er rechtspraak waaruit blijkt dat wanneer de overtreding uiterst gering is (bijvoorbeeld een schutting die 2 cm te hoog is), handhavend optreden daartegen onevenredig is en dus niet is toegestaan.

Uit recente rechtspraak over het evenredigheidsbeginsel (artikel 3:4 lid 2 Algemene wet bestuursrecht) blijkt echter dat ook bij grotere overtredingen, sprake kan zijn van onevenredige handhaving. Uit deze rechtspraak leiden wij vuistregels af die in de praktijk relevant kunnen zijn bij de vraag: is handhaving onevenredig? Deze vuistregels zijn relevant als u te maken krijgt met een (voorgenomen) handhavingsbesluit. De in dit artikel genoemde rechtspraak laat een ‘shift' zien ten aanzien van de manier waarop rechters het evenredigheidsbeginsel toepassen in omgevingsrechtelijke handhavingszaken. In de uitspraken slaagt het beroep op het evenredigheidsbeginsel en mocht niet handhavend worden opgetreden, ook al was sprake van een (niet al te kleine) overtreding.

Een handhavingsbesluit (in veel gevallen: last onder dwangsom/last onder bestuursdwang) wordt vaak opgelegd aan overtreders (zowel aan bedrijven als aan particulieren) wegens handelen in strijd met het bestemmingsplan (nu: omgevingsplan), of het niet volledig in overeenstemming handelen met een omgevingsvergunning voor (bijvoorbeeld) bouwen of milieu.

Waar rechters voorheen terughoudend toetsten of een bestuursorgaan in redelijkheid tot een handhavingsbesluit was gekomen, wordt sinds 2022 (de “Harderwijk uitspraak” ABRvS 2 februari 2022, ECLI:NL:RVS:2022:285) beoordeeld of een besluit geschikt, noodzakelijk en evenredig is. Na deze uitspraak zijn er een aantal uitspraken gevolgd in omgevingsrechtelijke handhavingszaken waaruit belangrijke vuistregels kunnen worden afgeleid. Hieronder zetten wij de uitspraken op een rij waarin een beroep op dit evenredigheidsbeginsel ‘nieuwe stijl’ is geslaagd:

1) ABRvS 8 juni 2022, ECLI:NL:RVS:2022:1582. Bijgebouwen niet in overeenstemming met bouwvergunning en bestemmingsplan. 2) ABRvS 31 juli 2024, ECLI:NL:RVS:2024:3097. Balkons staken 20 cm verder uit dan toegestaan. 3) Rb Den Haag 1 februari 2023, ECLI:NL:RBDHA:2023:2326. Overkapping niet volledig in overeenstemming met omgevingsvergunning. 4) ABRvS 26 april 2022, ECLI:NL:RVS:2022:1241. Aangebrachte ‘dekschuiten’ niet in overeenstemming met bestemmingsplan. 5) Rb Limburg (vzr) 11 oktober 2024, ECLI:NL:RBLIM:2024:7151. Zonder daarvoor vereiste omgevingsvergunning aanbrengen van oppervlakteverharding.

In alle hierboven opgesomde zaken werd handhaving onevenredig geacht ondanks dat sprake was van een overtreding.

Uit deze uitspraken volgt dat in ieder geval de volgende vuistregels van belang zijn bij de beantwoording van de vraag of  handhaving onevenredig is.  

1) het bevoegd gezag is langere tijd op de hoogte van de overtreding;

2) er is niet eerder handhavend opgetreden door het bevoegd gezag;

3) er zijn geen klachten van omwonenden of andere derden (geen objectiveerbare belangen derden geschaad);

4) de ernst van de overtreding;

5) er zullen vergaande gevolgen (waaronder ook financiële / commerciële / bedrijfsbelangen) optreden bij het uitvoeren van de herstelsanctie (het handhavingsbesluit) door overtreder.

De weging van deze toetsingsmaatstaven kan uiteraard individueel of in samenhang de doorslag geven bij het al dan niet slagen van een beroep op het evenredigheidsbeginsel.

Als u te maken krijgt met een (voorgenomen) handhavingsbesluit adviseren we om te (laten) beoordelen of de hierboven opgesomde toetsingsmaatstaven van toepassing zijn. Tegen een handhavingsbesluit kan worden opgekomen door middel van bezwaar en (hoger) beroep. Indien één of meer van de maatstaven op uw zaak van toepassing zijn en hiermee door het bevoegd gezag ten onrechte geen rekening wordt gehouden, dan kan worden aangevoerd dat handhaving in strijd is met het evenredigheidsbeginsel. 

Heeft u vragen over (de evenredigheid van) een (voorgenomen) handhavingsbesluit? Neem dan vooral contact op met Anita Nijboer en Lisa Marie Kes.

Cookies

Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en om om anoniem webverkeer te analyseren. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klik op "accepteer alle cookies" of klik op "instellingen" om uw persoonlijke instellingen te wijzigen.